Nhắc tới ruộng bậc thang, có lẽ nhiều người sẽ nhớ ngay tới những thửa ruộng bậc thang ngút ngàn, trải dài như những dải lụa vàng óng, vắt ngang sườn núi, lưng chừng đồi khắp các thôn, bản vùng cao Bình Liêu. Cảnh đẹp này hòa cùng khung cảnh yên bình, trong lành của cảnh quan, núi rừng, làng bản, đời sống bà con... tạo nên nét hấp dẫn, khác biệt.
Ruộng bậc thang chinh phục bao du khách ở xã Lục Hồn, Bình Liêu.
Nói về nguồn tài nguyên này, ông Vi Ngọc Nhất, Phó Phòng Văn hóa - Thông tin huyện, cho biết: Gắn liền với quá trình phát triển, ruộng bậc thang ở Bình Liêu, đặc biệt là ruộng bậc thang ở xã Lục Hồn cho thấy giá trị lớn, là nguồn tài nguyên giá trị cần bảo tồn và phát huy nhằm góp phần phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là phát triển du lịch ở địa phương".
Theo đánh giá, ruộng bậc thang ở Bình Liêu không chỉ mang giá trị cảnh quan, mà còn phản ánh một quá trình lịch sử, giá trị văn hóa độc đáo gắn với cộng đồng các dân tộc bản địa. Từ phong tục tập quán, lịch sử sản xuất lâu đời của đồng bào các dân tộc đã tạo nên cảnh quan ruộng bậc thang hùng vĩ. Đặc biệt là tại các bản Cao Thắng, Khe O, Ngàn Pạt của xã Lục Hồn, nơi được UBND tỉnh công nhận là Di tích - danh thắng cấp tỉnh vào tháng 11/2020.
Ở ruộng bậc thang Bình Liêu là vẻ đẹp của sự độc đáo, các giá trị lịch sử, văn hóa gắn với đời sống đa dạng của bà con các dân tộc trên địa bàn. Ruộng bậc thang ở đây được người dân khai khẩn trong quá trình di cư, trồng lúa để bảo tồn cuộc sống. Đây cũng là loại tư liệu sản xuất đặc thù của cư dân vùng núi cao với nhiều giá trị khác nhau, trong đó ngoài giá trị về kinh tế, khoa học thì còn là sự đánh dấu quá trình chuyển đổi của xã hội, sự thích nghi với môi trường tự nhiên của các tộc người.
Du khách say mê với vẻ đẹp của ruộng bậc thang mùa lúa chín ở thôn Ngàn Pạt trong Hội mùa vàng Bình Liêu 2020.
Điểm đặc trưng của ruộng bậc thang Bình Liêu là độ rộng trung bình từ 4- 5m, độ cao từ 1-1,5m. Cá biệt có những ruộng có bờ ruộng là “bậc thang” cao trên 1m với hình thù khác nhau, trải dài ở địa hình cao từ 300-600m, uốn lượn theo sườn núi, sườn đồi như tại các bản Cao Thắng, Khe O, Ngàn Pạt (xã Lục Hồn). Chính đặc điểm này đã tạo nên nhiều thắng cảnh đẹp, ngoạn mục khi mùa lúa chín về.
Ngoài ra, ruộng bậc thang còn hàm chứa trong đó nhiều giá trị về văn hóa truyền thống, lịch sử các tộc người Dao, Sán Chỉ... đang cư trú ở xã Lục Hồn nói riêng và toàn huyện Bình Liêu nói chung. Bên cạnh chức năng là phương tiện sản xuất nông nghiệp của người dân, thì ruộng bậc thang còn là loại hình di sản văn hóa đặc biệt, loại sản phẩm đặc thù trong kế hoạch xây dựng thương hiệu cho du lịch tham quan, khám phá của huyện Bình Liêu nói riêng và của tỉnh Quảng Ninh nói chung.
Ruộng bậc thang ở đây là những khu vực có cảnh quan đẹp, hài hòa mới môi trường tự nhiên, là sự kết hợp của 4 yếu tố gồm: nước - rừng - đất - thôn bản. Vẻ đẹp của các khu ruộng bậc thang nơi đây là vẻ đẹp có sự hòa quyện giữa tự nhiên và nhân tạo, truyền thống và hiện đại...
Vì thế, hàng năm Bình Liêu đều tổ chức các hoạt động văn hóa, lễ hội gắn với ruộng bậc thang nhằm quảng bá, phát huy giá trị của ruộng bậc thang, như: Lễ cầu may, cầu mùa, rằm tháng 7, lễ cơm mới... Không dừng lại ở đó, Bình Liêu còn phục dựng những nghi lễ văn hóa như: Nghi lễ đám cưới người Sán Chỉ, lễ hội cầu may, lễ cấp sắp, lễ cơm mới… trên cơ sở bám sát, gìn giữ phong tục gốc, loại bỏ những yếu tố lạc hậu, giữ gìn nét truyền thống không lai tạp văn hóa. Đây cũng là những chất liệu đã và đang được đưa vào phục vụ du lịch gần đây.
Bình Liêu phục dựng đám cưới người Sán Chỉ và nhiều nghi lễ văn hóa nhằm phục vụ phát triển du lịch.
Bên cạnh đó, huyện Bình Liêu nhận lời mời, liên hệ tư vấn thiết kế sản phẩm du lịch liên quan tới ruộng bậc thang cho các hãng lữ hành lớn, tiêu biểu như: Vietravel, Du lịch Hà Nội, Du lịch Tân Hồng… Nhiều sản phẩm trong số đó đã được thiết kế, hình thành sẵn sàng bung ra đón khách du lịch.
Dịp cuối năm 2020 vừa qua, huyện Bình Liêu đã lần đầu tiên tổ chức Hội mùa vàng Bình Liêu, giới thiệu giá trị của thắng cảnh, từ đó quảng bá rộng rãi, thu hút các dự án đầu tư về du lịch cộng đồng, dự án hỗ trợ và cải tạo ruộng bậc thang…
Để phát huy hết giá trị, tạo ra các sản phẩm du lịch khác biệt, thời gian tới, huyện Bình Liêu sẽ tạo nhiều điều kiện để thu hút, thúc đẩy đầu tư du lịch cộng đồng ở khu vực ruộng bậc thang hoặc các sản phẩm cụ thể gắn với canh tác nông nghiệp của người dân, như: Mùa nước đổ; khuyến khích trồng các cây chuyên đề hoặc cùng một loại lúa để có cùng thời điểm chín, thời điểm thu hoạch...
Đồng thời, huyện cũng chú trọng đầu tư hạ tầng giao thông, các dự án liên quan tới ruộng bậc thang, các dự án trọng điểm với điểm nhấn là ruộng bậc thang như: Bãi dù lượn, điểm check-in, dừng chân, điểm ngắm cảnh ruộng bậc thang trên núi Cao Xiêm, nhằm xây dựng nơi này thành điểm đến biểu tượng của du lịch Bình Liêu…
Ông Micheal Croft, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam trải nghiệm văn hóa và các hoạt động cho du khách diễn ra trên ruộng bậc thang, trong khuôn khổ chuyến thăm làm việc tại Bình Liêu, tháng 11/2020.
Còn nhớ trong lần tham quan cảnh đẹp ruộng bậc thang, trải nghiệm nét đẹp văn hóa ở Bình Liêu, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam Micheal Croft đã đánh giá cao cảnh quan và cách làm du lịch của Bình Liêu dựa trên du lịch cộng đồng. Theo đó, khách du lịch đến với Bình Liêu sẽ được trải nghiệm những gì mà người dân nơi đây muốn cho khách du lịch trải nghiệm chứ không phải khách du lịch đến và làm thay đổi Bình Liêu.
Từ kinh nghiệm của nhiều nước, nhiều vùng trong cả nước, như việc phát huy, phát triển du lịch từ ruộng bậc thang ở Hoàng Su Phì, Sa Pa... là các điểm đến mà ruộng bậc thang thực sự tạo ra thương hiệu, sự hấp dẫn lớn, có thể thấy, Bình Liêu đang từng bước thực hiện một cách quy củ, đúng hướng. Tuy nhiên, cần sự quan tâm về nguồn lực, đầu tư bài bản, quy hoạch, thu hút các dự án, sản phẩm du lịch cụ thể để phát triển đúng hướng.
