Giải Dế Mèn nhằm tìm kiếm và tôn vinh các sáng tác, trình diễn nghệ thuật - giải trí xuất sắc “của thiếu nhi” (thiếu nhi là chủ thể sáng tạo) hoặc “vì thiếu nhi” (thiếu nhi là đối tượng phục vụ). Cơ cấu giải thưởng bao gồm 1 Giải thưởng Lớn mang tên Hiệp sĩ Dế Mèn dành cho những tác giả có tác phẩm xuất sắc dành cho thiếu nhi trong năm xét giải và có xét đến những đóng góp cho thiếu nhi bằng cả cuộc đời và sự nghiệp của tác giả đó.
Bên cạnh đó là một số giải Khát vọng Dế Mèn. Trong mùa giải đầu tiên, giải Hiệp sĩ Dế Mèn đã được trao cho nhà văn Nguyễn Nhật Ánh với tác phẩm Làm bạn với bầu trời cùng sự nghiệp sáng tác cho thiếu nhi với 40 đầu sách.