Lễ hội Ngũ linh từ - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
Ở huyện Tiên Lãng, Tp.Hải Phòng, có quần thể di tích Ngũ linh từ nổi tiếng bao gồm 5 ngôi đền: Đền Để Xuyên (xã Đại Thắng), đền Hà Đới (xã Tiên Thanh), đền Canh Sơn và đền Bì (cùng xã Đoàn Lập), đền Gắm (xã Toàn Thắng). Các đền thờ phụng những vị anh hùng hào kiệt trong lịch sử.
5 ngôi đền kể trên của huyện Tiên Lãng tuy ở khá xa nhau nhưng có điểm chung là Lễ hội truyền thống Ngũ linh từ. Lễ hội thể hiện lòng tri ân, lòng biết ơn sâu sắc đối với các vị tiền nhân có công với quê hương, đất nước.
Trong đó, phần lễ gồm lễ Mộc dục được tổ chức tại 5 ngôi đền và lễ rước “Ngũ linh từ” gồm 5 đoàn rước từ các đền tập trung rước về trước cửa đình Cựu Đôi ở thị trấn Tiên Lãng.
Phần hội gồm liên hoan văn nghệ và múa hát tín ngưỡng dân gian tại 5 di tích và tế kỳ phúc cầu cho trăm họ no ấm, hạnh phúc. Đặc biệt, lễ hội đua thuyền cầu đảo (cầu mưa) tại đầm Bì ở xã Đoàn Lập.
Lễ hội Ngũ linh từ lần thứ 3 kể từ khi được huyện Tiên Lãng, Tp.Hải Phòng, phục dựng (năm 2023) và đón nhận danh hiệu Di sản phi vật thể quốc gia.
Theo các vị cao niên trong vùng, năm nào trời hạn hán kéo dài, các làng Để Xuyên, Hà Đới, Vân Đôi, Tử Đôi, Cẩm Khê (nơi có 5 ngôi đền) tổ chức rước các thánh về đình Cựu Đôi để tế đảo vũ cầu mưa.
Xưa, việc tế lễ tại đình Cựu Đôi do quan tri huyện đứng ra làm chủ tế, được tổ chức liên tục 3 ngày, nếu trời mưa thì việc tế lễ hoàn tất. Trong trường hợp trời không mưa, địa phương tổ chức bơi thuyền cầu đảo tại đầm Bì gần đền Canh Sơn và đền Bì.
Do nhiều yếu tố, sau năm 1945 lễ hội không được tổ chức. Đến năm 2013, UBND huyện Tiên Lãng tiến hành phục dựng lễ hội Ngũ Linh Từ và quy định 5 năm tổ chức một lần.
Với nhiều giá trị văn hóa, tinh thần quý giá, tháng 3/2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định đưa Lễ hội Ngũ Linh từ của huyện Tiên Lãng, Tp.Hải Phòng vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Độc đáo ngôi đền bằng đá xanh lộ thiên
Trong số 5 ngôi đền thuộc quần thể Ngũ linh từ của huyện Tiên Lãng, Tp.Hải Phòng, đền Canh Sơn nhận được nhiều sự quan tâm, chú ý của các nhà nghiên cứu cũng như người dân địa phương và du khách bởi kiến trúc hoàn toàn bằng đá xanh lộ thiên.
Theo các tài liệu còn lưu giữ tại đền Canh Sơn và truyền ngôn trong vùng, đền Canh Sơn được xây dựng từ xa xưa. Đền thờ nhân vật Kinh Sơn Đại vương có công bình giặc Thục, do kiêng tên húy của thần nên đọc chệch tên đền là Canh Sơn (thay cho Kinh Sơn).
Đền Canh Sơn được trùng tu nhiều lần vào các thời vua Tự Đức (năm 1861), thời vua Khải Định thứ 2 (năm 1917), thời vua Bảo Đại (năm 1930)… Việc trùng tu cơ bản không thay đổi kiến trúc của đền cũng như vật liệu xây dựng.
Đền Canh Sơn trên địa bàn xã Đoàn Lập, huyện Tiên Lãng, Tp.Hải Phòng, được làm hoàn toàn bằng đá xanh nằm lộ thiên.
Qua nghiên cứu về vật liệu, kiến trúc và văn bia của đền, các nhà khoa học bước đầu kết luận, đền Canh Sơn được xây dựng bằng đá từ thời Hậu Lê (thế kỷ 17, 18). Đền được làm hoàn toàn bằng đá xanh, phần lớn là đá xanh được khai thác từ núi đá Kính Chủ, Kinh Môn, Hải Dương.
Kiến trúc đền thờ lộ thiên, duy nhất chỉ có phần đài lầu có mái che nhưng được tạo tác bằng đá. Tất cả các đồ thờ đều làm bằng đá như: nhang án, long ngai, bài vị, bát hương, ống hương, ống hoa, câu đối, linh vật.
Năm 2003, đền Canh Sơn được UBND Tp.Hải Phòng xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố. Hiện đền Canh Sơn là một trong những điểm đến hàng đầu của huyện Tiên Lãng được đông đảo du khách trong nước và quốc tế lựa chọn.
Ngô Quang Thái
