*Lưu ý: Bài viết có tiết lộ nội dung phim
Trước khi mang Bố già ra rạp, Trấn Thành đã có web drama cùng tên, đăng tải trên mạng năm 2020. Trong bối cảnh không ít web drama dễ dãi về nội dung và thảm họa về chất lượng, 5 tập Bố già của Trấn Thành được nhiều khán giả đón nhận.
Thành công của phim trực tuyến Bố già được cho là lý do chính để Trấn Thành đầu tư hơn 20 tỷ đồng làm phiên bản điện ảnh. Dàn diễn viên được giữ nguyên, song tuyến nhân vật được xây dựng mới. Trấn Thành bắt tay với đạo diễn Vũ Ngọc Đãng trong quyết tâm thực hiện một tác phẩm điện ảnh chỉn chu nhất.
Tuy nhiên, Bố già mới chỉ tác phẩm chỉn chu theo phong cách phim truyền hình do chưa đảm bảo được những sáng tạo đặc trưng của nghệ thuật điện ảnh.
Ảnh hưởng từ web drama, mâu thuẫn thế hệ không mới
Bố già với thời lượng 128 phút là câu chuyện về ông Sang (Trấn Thành) “gà trống nuôi con”. Cha con ông Sang sống trong một con hẻm chật chội và ngập nước ở TP.HCM. Nhưng bù lại, xung quanh toàn tình thân, cách mấy bước chân là nhà chị gái ông Sang, mấy bước nữa là em trai và em dâu, chưa kể một ông em út “vô công rồi nghề”, ngày ngày nợ nần và say xỉn.
Bố già đúng nghĩa một bộ phim gia đình. Gia đình nhỏ lại được đặt trong một gia đình lớn hơn. Và xung đột, mâu thuẫn chính giữa các nhân vật, không nằm ngoài mô-típ thường thấy của dòng phim này: Khoảng cách và góc nhìn thế hệ.
Tác phẩm của Trấn Thành và Vũ Ngọc Đãng rất gần gũi với số đông khán giả, đặc biệt là khán giả Nam Bộ. Phim chạm vào tình tự muôn thuở của con người là "máu mủ ruột rà", "nước mắt chảy xuôi". Phim cũng mang màu sắc rất Việt, như cảnh "chặn ngõ làm tiệc".
Song, đương nhiên là không mới, nhất là so với mảng phim truyền hình.
Bố già của Trấn Thành thu được 100 tỷ đồng chỉ sau 4 ngày.
Truyền hình Việt không thiếu những bộ phim về gia đình, về hình ảnh tảo tần và sự hy sinh của người cha, về chuyện xấu tốt của họ hàng làng xóm, về “bàn tay còn có ngón dài ngón ngắn” huống hồ là anh em trong gia đình.
Phim truyền hình Việt cũng có nhiều tác phẩm xoáy sâu vào mâu thuẫn giữa các thế hệ, chiếc quần hàng hiệu con cái mua với giá đắt đỏ, cha mẹ lại coi là đồ rách nát, bỏ đi; lớp trẻ vui vẻ vì kiếm được tiền bằng livestream, bán đồ trên mạng, người lớn lại nghĩ rằng đó là việc vô bổ, bấp bênh, không ổn định.
Bố già của Trấn Thành mang đến câu chuyện gia đình với những chất liệu thuần Việt. Tác phẩm tuy khác về tình tiết nhưng bản chất lại giống với nhiều phim truyền hình. Ông Sang chỉ khác với ông Sơn (Về nhà đi con), ông Lâm (Khi đàn ông góa vợ bật khóc) hay ông Phương (Trở về giữa yêu thương)... là nói nhiều hơn, hài hước hơn, đúng theo cách hóa thân của Trấn Thành và "rất Trấn Thành".
Khi đánh giá về sự khác biệt giữa phim truyền hình và phim chiếu rạp, giới nghiên cứu chỉ ra rằng phim truyền hình thường gần gũi với đời sống, đôi khi chỉ nói lại những vấn đề khán giả đã biết, trong khi điện ảnh đòi hòi sự sáng tạo lớn hơn về đề tài, đặc biệt là cách thể hiện.
Câu chuyện của Bố già thực tế không chỉ giống phim truyền hình mà còn chịu ảnh hưởng từ chính web drama trước đó. Ở đó, Trấn Thành cũng phải hóa trang cho già đi để đóng vai người bố, Tuấn Trần cũng đảm nhận nhân vật người con. Cả hai cũng có nhiều mâu thuẫn thế hệ, khó tìm được tiếng nói chung nhưng cuối cùng thấy được tình thương đồng điệu sau những biến cố.
Mạch truyện lê thê, cao trào kiểu truyền hình
Kịch bản của Bố già được xây dựng theo cấu trúc ba hồi. Đây là cấu trúc truyền thống và kinh điển của Hollwood cổ điển, được áp dụng phổ biến đến ngày nay. So với những cấu trúc như 4 hồi, 5 hồi hay cấu trúc đảo ngược, cấu trúc 3 hồi được đánh giá là dễ xem hơn.
Hồi một của phim Bố già thiết lập câu chuyện về gia đình và các mối quan hệ xung quanh nhân vật Ba Sang. Hồi hai tập trung vào những xung đột và đối đầu giữa các nhân vật, các thế hệ. Và hồi cuối cùng là giải quyết và kết thúc của những xung đột.
Sự xuất hiện của nhân vật do Minh Tú đóng và chuyện showbiz là hạn chế của kịch bản.
Phục vụ cho cấu trúc này, mỗi hồi của Bố già cũng có ít nhất một biến cố (cao trào, nút thắt). Tuy nhiên, điểm đáng tiếc là biến cố trong Bố già không mang đặc trưng của nghệ thuật điện ảnh.
Một nhân vật say xỉn sau đó gây bị thương cho người khác không mới. Một nhân vật bí ẩn bất ngờ xuất hiện mang đến một bí mật cũng là cách xây dựng tình tiết đã cũ. Đặc biệt, biến cố một nhân vật mắc trọng bệnh cũng đã được nhiều phim truyền hình sử dụng, nhất là trong dòng phim về tình yêu, gia đình. Và cuối cùng, bao giờ cũng là sau những mất mát, giá trị của yêu thương lên ngôi.
Ngoài biến cố, hạn chế khác của kịch bản Bố già còn nằm ở việc nội dung hồi 1, hồi 2, tức già nửa phim không xuất sắc, chủ yếu tập trung vào hài, gây cười.
Sự xuất hiện của nhân vật do Minh Tú đảm nhận như một pha bước hụt về sáng tạo kịch bản. Câu chuyện showbiz liên quan đến nhân vật này đã lỗi thời và khá cũ kỹ trong góc nhìn về giới giải trí. Vì hồi này không đảm bảo được tính phát triển nên mạch phim càng trở nên lê thê, dài dòng.
Từ điều này mà Bố già do Trấn Thành làm kịch bản cũng có thể được xếp vào nhóm phim 2 hồi. Theo nhà nghiên cứu kịch bản điện ảnh Ray Frensham, hai hồi là cấu trúc thường thấy ở phim truyền hình và sitcom 30 phút.
Thoại nhiều, quên thủ pháp điện ảnh
Nhà lý luận điện ảnh người Pháp Henri Bazin khẳng định hình ảnh là nhân tố đầu tiên và cơ bản nhất của ngôn ngữ điện ảnh. Hình ảnh là đặc trưng quan trọng nhất, cũng là cốt lõi, linh hồn của điện ảnh.
Tuy nhiên, nếu xem xong Bố già, nhiều ý kiến đồng thuận đặc trưng và linh hồn của phim này nằm ở thoại, thoại rất nhiều, đời, vợ chồng thậm chí có thể xưng "mày - tao" và cha con có thể xưng "ba - tui" nhưng cũng rất giống phim truyền hình.
Trong cuốn sách Teach Yourself Screenwriting, nhà nghiên cứu điện ảnh Ray Frensham nói rõ những khác biệt giữa thoại phim truyền hình và phim điện ảnh. Theo đó, thoại của điện ảnh luôn phải đi kèm với hình ảnh, thậm chí đặt sau hình ảnh để “chia sẻ nhiệm vụ truyền tải câu chuyện và hành động”, trong khi thoại phim truyền hình “có xu hướng dẫn dắt câu chuyện và hành động”.
Một đạo diễn từng ví von là trong điện ảnh, để mô tả cảnh sát thương, một nhân vật chỉ cầm con dao lên và đối phương gục xuống. Nhưng cũng chi tiết này, phim truyền hình có thể sẽ cho nhân vật thoại: “Con dao đâu, tôi phải đi tìm con dao”.
Bố già của Trấn Thành có quá nhiều thoại. Thoại dẫn dắt cảm xúc người xem, đôi khi còn cùng với âm nhạc mang tính "mồi" nước mắt khán giả.
Nhân vật ông Sang thoại quá nhiều. Trong khi, với một người cha, đôi khi chỉ cần vỗ vai “về nhà đi con” đã đủ ấm lòng và khiến người xem rơi nước mắt. Hình tượng người cha trên màn ảnh cũng như ở đời thường không cần phải nói ra miệng nhiều lần “tui thương nó mà”.
Sự yêu thương của một người đàn ông đã đi qua biết bao giông bão, đôi khi, thể hiện bằng hành động sẽ đắt giá hơn lời nói. Thậm chí, tình yêu thương của người đàn ông còn được thể hiện bằng sự tĩnh lặng.
Vì các nhân vật nói nhiều và chuyện phim lại đặt trong bối cảnh xóm lao động, Bố già trở thành một phim có phần ồn ào. Phim thiếu những tinh tế thuộc về chi tiết hay tính montage (thủ pháp dựng) của điện ảnh.
Ở web drama Bố già từng có chi tiết rất hay, đó là cảnh ông chồng (Trấn Thành) mua một chiếc cặp tóc để tặng vợ. Trong bữa tối, khi ông đang đưa tay vào túi quần để lấy chiếc cặp thì nhận ra vợ mình đã cắt tóc đem bán để cải thiện chính bữa ăn cho gia đình. Tiếc là Bố già bản điện ảnh, ngoài những câu thoại, lại không có những cảnh nói ít mà toát lên nhiều điều như vậy.
